Ścieżki historyczne

• 

Szczegóły

Kategoria: Uncategorised

Opublikowano: czwartek, 04, sierpień 2016 10:12

przyjaciele

Zapraszamy Państwa do odwiedzin na stronie internetowej. W zakładce ścieżki historyczne możecie Państwo skorzystać z multimedialnego przewodnika po terenie ostatniej bitwy kampanii polskiej 1939 r., która rozegrała się w pierwszych dniach października pod Kockiem, Serokomlą i Wolą Gułowską. W tekście poniżej możecie Państwo przeczytać o miejscach związanych z bitwą, Szlak, który Państwu proponujemy rozpoczyna się w Kocku i wiedzie przez Serokomlę, Wolę Gułowską, Adamów, Krzywdę i szereg innych mniejszych miejscowości. Powstał on w ramach realizacji zadania " Takiej historii nie ma nikt- mieszkańcy gminy Adamów odkrywają swoją historię". W jego tworzeniu uczestniczyła młodzież, która pod kierunkiem nauczycieli i ekspertów poznawała losy swojej okolicy. W przewodniku zobaczycie Państwo miejsca, gdzie historia jest szczególnie upamiętniona, ale również lasy i pola, które są niemymi świadkami minionych wydarzeń. Wiedza o wydarzeniach ostatniej bitwy, jest tam często zatarta, a czasami zniknęła ze świadomości społecznej. W dobie dzisiejszego rozwoju technicznego dużym walorem tego przewodnika jest fakt, że można go odczytać na urządzeniach mobilnych, co ułatwia poruszanie się po szlaku ostatniej bitwy SGO "Polesie". Zapraszamy do lektury i podróży.

 

 

OSTATNIA BITWA KAMPANII POLSKIEJ  2-6 PAŹDZIERNIKA 1939 r.- PRZEWODNIK MULTIMEDIALNY

 

          1.Kock.

 

• 1 października dowódca Dywizji Kawalerii „Zaza” generał Zygmunt Podhorski działając zgodnie z rozkazem gen. F. Kleeberga skierował podległe sobie pułki w okolice Kocka. Zadanie DK „Zaza” polegało na osłonie przeprawy przez Tyśmienicę sił 50 DP „Brzoza”. Dywizjon kawalerii mjra Korpalskiego z 5 pułku ułanów zasławskich z marszu opanował miasto ale nie utrzymał się tam wyparty przez Niemców. W celu odzyskania miasta, gen. Podhorski skierował w rejon Kocka bataliony „Wilk” i „Olek” by połączonymi siłami zdobyć Kock. 1 października wieczorem oddziały polskie po kilkugodzinnej walce opanowały Kock. Po udanej przeprawie siły 50 DP rozlokowały się w okolicy Kocka ze 179 pp w samym mieście luzując poddziały DK „Zaza”. 2 października na miasto uderzył  z częścią swoich sił niemiecki 93 ppzmot wchodzący w skład 13 DP(zmot) gen. Otto. Natarcie niemieckie kontynuowane było również następnego dnia 3 października wobec zdecydowanej postawy obrońców nie przyniosło efektu w postaci zdobycia miasta. Utrzymanie Kocka umożliwiło pozostałym siłom SGO „Polesie” niezakłócony marsz do rejonu planowanej koncentracji w okolicy Adamowa i Krzywdy. W nocy z 3 na 4 października obrońcy Kocka tj 179 pp ppłk Żabińskiego wycofał się z miasta w kierunku Adamowa.

 

 

CO ZOBACZYĆ W KOCKU

·       Pałac Jabłonowskich. Miejsce honorowej kapitulacji gen. F. Kleeberga 6 października 1939 r.

 

Klasycystyczny pałac Anny Jabłonowskiej jest jednym z ważniejszych zabytków Kocka. Wzniesiono go w 1780 r. i przebudowano w 1840 r. Zespół pałacowy składa się z budynku głównego i dwóch jednakowych oficyn, które ćwierćkolistymi łukami parterowych krużganków łączą się z pałacem. Za pałacem teren opada tarasami ku szerokiej dolinie Wieprza. Park krajobrazowy, otaczający kompleks mieszkalny z trzech stron, zajmuje powierzchnię czterech hektarów.
Pierwotne założenie pałacowe wraz z częścią ogrodu powstało jeszcze w czasach Firlejów, w stylu renesansowym. Księżna Jabłonowska stworzyła zaś sentymentalny ogród arkadyjski, wzorowany na starogreckiej krainie "szczęśliwych pasterzy". Główny projekt opracował Szymon Bogumił Zug, jednakże księżna była współautorką wielu koncepcji architektonicznych. Ogród Jabłonowskiej słynął z osobliwych, często unikalnych roślin należących aż do 590 gatunków. W cieplarni hodowano ananasy, pomarańcze i cytryny. Po śmierci właścicielki, wraz z przebudową rezydencji dokonaną przez znanego architekta Henryka Marconiego, park był kilkakrotnie przekształcany. Aby zobaczyć zabytkową rezydencję i park, warto wybrać się tu na weekend.

Obecnie, mimo znacznych zniszczeń spowodowanych działaniami wojennymi i zaniedbaniami w pierwszych latach po wyzwoleniu, zespół pałacowo-parkowy prezentuje się dosyć okazale. Mieści się tu m.in. Dom Kultury i Izba Pamięci Narodowej poświęcona Bitwie pod Kockiem. Warto wiedzieć, że właśnie w kockim pałacu 6 października 1939 r. gen. brygady Franciszek Kleeberg dowódca Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie" dokonał aktu honorowej kapitulacji, kończący zmagania wojenne polskiego żołnierza w kampanii obronnej 1939 r. Był jedynym polskim generałem, który został przyjęty z honorami przez wojska niemieckie.

 Pałac Jabłonowskich w Kocku- widok od strony wschodniej

Pałac Jabłonowskich w Kocku- dziedziniec

 

·         Cmentarz wojenny, na którym wśród swoich żołnierzy jest pochowany gen. Franciszek Kleeberg.

 

Cmentarz usytuowany jest przy trasie do Dęblina. Na cmentarzu spoczywa dowódca SGO „Polesie” Gen. Brygady Franciszek Kleeberg oraz 81 jego żołnierzy poległych 2-3 października 1939 r. w tym 27 nieznanych z nazwiska. Gen. Kleeberg zmarł w niewoli w Weisser Hirsch koło Drezna 5 kwietnia 1941 r., gdzie został pochowany. Prochy generała sprowadzono 5 października 1969 r. Nekropolia powstała już w 1940 r. z inicjatywy hr. Józefa Żólkowskiego, który doprowadził do wydania zgody przez władze niemieckie na jej powstanie. Teren pod cmentarz udostępniły władze magistrackie Kocka. Po dokonaniu tych zabiegów, możliwa była ekshumacja ciał żołnierzy pochowanych w samodzielnie i w mogiłach zbiorowych na terenie Kocka. Po wojnie powstał Komitet Opieki nad Cmentarzem, który w latach 1944-49 zajął się jego uporządkowaniem. W roku 1952, dotychczasowe drewniane krzyże wymieniono na cementowe. W 1969 r., wykonano pomnik płaskorzeźbę, zaś w 1989 r., brązowe tablice z nazwiskami poległych.

Cmentarz wojenny w Kocku

·        

·         Pomnik gen. Kleeberga.

 

Przy skrzyżowaniu ul. Kleeberga i Łukowskiej znajduje się pomnik Generała F. Kleeberga przy którym co roku odbywają się uroczystości upamiętniające wydarzenia z 1939 r. Pomnik pochodzi z 1980 r., ufundowany został przez społeczeństwo Kocka. Jest miejsce uroczystości rocznicowych
i patriotycznych.

Pomnik generała Kleeberga w Kocku

 

    2. Karolina

 

 

• 2 października w Karolinie znajdowało się stanowisko dowodzenia Dywizji Kawalerii „Zaza” do którego w późnych godzinach wieczornych przybył ppłk Kazimierz Gorzkowski wraz ze swoim batalionem. Z Karoliny grupy ta wyruszyła do Serokomli z zadaniem zluzowania walczącej tam Brygady Kawalerii „Plis” gen. Kazimierza Plisowskiego, oraz obrony tej miejscowości

 

•   3. Talczyn

 

•  3 października z rejonu Talczyna batalion ppłk Gorzkowskiego wykonał natarcie przez północny las na Poznań. Zadaniem natarcia było wsparcie grupy batalionów z 50 Dywizji Piechoty. Na prawym skrzydle grupa ppłk Gorzkowskiego była wspierana przez 178 pp ppłk. Władysława Deca, którego 3 batalion porucznika Bogusława Cereniewicza próbował opanować wzgórza na południu Woli Bukowskiej, pozostające pod silnym ostrzałem 33 pzmot. W okolicy talczyńskiego lasu walczył 180 pp. mjra Franciszka Pająka.

 

• 4. Tereba

 

•  3 października w miejscowości tej przebywał 6 batalion saperów majora Cypriana Ułaszyna, wchodzący w skład 50 Dywizji Piechoty. Znajdowało się tam również stanowisko dowodzenia 50 DP oraz jej ciężki tabor, który miał się przenieść z Tereby do lasów gułowskich. 4 października na skutek działań 33 ppzmot. polskie oddziały wycofały się w kierunku Woli Gułowskiej i Adamowa.

 

•  5. Annopol

·   

•  3 października ruszyło na Annopol silne natarcie ze strony hitlerowskiego 33 pzmot., które miało na celu odcięcie polskich jednostek od sił 50 DP. Uderzenie niemieckie udało się odeprzeć 180 pp., dzięki wykorzystaniu siły ognia z dwu polskich baterii artyleryjskich. W folwarku Annopol stacjonował  135 pp majora Stanisława Nowickiego złożonych z dwóch słabych batalionów około 230 żołnierzy. 1 batalion kapitana Antoniego Koguta bronił rejonu k. folwarku Annopol, a 3 batalion kapitana Jana Konopki ześrodkowany był w zabudowaniach folwarku jako odwód. Położnie to chciał wykorzystać 33 ppzmot., który z pozycji na wzgórzu pod Annopolem ostrzelał bronią maszynową i artylerią folwark. Wykonując rozkaz majora Nowickiego do natarcia ruszył kpt. Konopka z plutonem 40 żołnierzy, którego celem było zepchnięcie nieprzyjaciela z pobliskiego wzgórza. Pluton natknął się na silny ogień broni maszynowej i moździerzy, w związku z tym kapitan Konopka zarządził odwrót. Z 40 żołnierzy wróciło tylko 23. Manewr ten pozwolił jednak na odparcie ataku niemieckiego.

 

        6. Wola Bukowska

 

• W okolicach Woli Bukowskiej 3 października generał Podhorski wykonał manewr taktyczny do przeciwuderzenia Brygady Kawalerii „Edward”, na Poznań i Charlejów. W tym samym dniu 3 batalion 178 pp por. Bogusława Cereniewicza, próbował opanować wzgórza na południu Woli Bukowskiej, pozostające pod silnym ostrzałem 33 pzmot. (patrz także Talczyn).

 

              7. Białobrzegi

·   

• 3 października przez Białobrzegi przechodziło natarcie na Poizdów. Ataku dokonał 3 batalion 179 pp dowodzony przez kpt. Adama Jarosińskiego, a wchodzący w skład grupy ppłk. Gorzkowskiego. Szczególne walki toczyły się o znajdującą się wówczas w miejscowości chmielarnię obsadzoną przez załogę niemiecką, którą udało się zdobyć przy użyciu artylerii. Akcja batalionu kapitana Jarosińskiego zmusiła nieprzyjaciela do wycofania się i pozostawienia 6 zabitych. Pozwoliła także na utworzenie sztabu dowodzenia 3 batalionu i spokojny przemarsz 179 pp w kierunku Poizdowa. 

 

               8. Poizdów

·        

•  3 października 3 batalion wchodzący w skład 179 pp Kock wykonał natarcie na tę miejscowość, czyli czołowo na prawe skrzydło 33 ppzmot. i 2 batalionu 66 ppzmot. Najbardziej wysunięte pozycje zajęła 7 kompania por. Tadeusza Grota- Winklera, która działając we mgle i bez map minęła Poizdów i została rozbita przez Niemców. Pozostałe oddziały polskie, które szły tamtejszym wąwozem, były ostrzeliwane z moździerzy i artylerii. Trzykrotne próby wyparcia sił polskich, dokonywane przez 2 batalion 66 pzmot. doprowadziły do częściowego okrążenia 3 batalionu 179 pp. i groziły całkowitym zniszczeniem sił polskich. W tej sytuacji atak na Poizdów był bezzasadny. Decyzją kpt. Jarosińskiego skupione tam oddziały rozpoczęły odwrót do folwarku Kock, przez Białobrzegi.

 

              9.  Serokomla

 

• 2 października o świcie po nocnym marszu do Serokomli dotarł 10 pułk ułanów ppłka Kazimierza Buslera ze składu Brygady Kawalerii „Plis” płka Kazimierza Plisowskiego. 2 października ok. godz 10 pododdział z niemieckiego 93 ppzmot, nie zatrzymany przez 3 szwadron rtm. Ludwika Mościckiego wjechał do centrum osady. Rozpoczęła się chaotyczna walka. Po nadciągnięciu polskich posiłków w postaci dywizjonu kawalerii z 5 Pułku Ułanów Zasławskich i ataku na bagnety Niemcy zostali odrzuceni na południe od Serokomli. Polscy kawalerzyści wzięli do niewoli 82 żołnierzy niemieckich w tym jednego oficera. Pomimo niepowodzenie dowódca 33 ppzmot rozkazał zaczęła ostrzeliwać wieś. Nieprzyjaciel w sile 3 batalionu 93 ppzmot ruszył do kolejnego natarcia z lasu na północ od Poznania wzdłuż drogi na Serokomlę. Po godz. 13 Niemcy zepchnęli obrońców w zabudowania płonącej osady, walczące strony rozdzielał tylko niewielki rynek. Wprowadzone do walki polskie odwody załamały o 13.30 niemieckie natarcie i wyparły wroga z osady. Wobec tego niepowodzenia Niemcy uderzyli na Hordzież obchodząc Serokomlę od zachodu. Obawiając się o swoje tyły dowódca Brygady Kawalerii „Plis” powziął decyzję o kontrataku siłami 2 Pułku Ułanów Grochowskich mjra Stefana Platonoffa z rejonu Czarnej na skrzydło i tyły Niemców. Bezpośredni udział w walce wziął 3 szwadron rtm. Mariana Cyngotta, który do tej pory stał w Woli Gułowskiej. Dowódca 3 szwadronu poległ w ostatniej fazy boju w dość heroicznych okolicznościach od cekaemu nieprzyjaciela, walcząc pomimo doznanych wcześniej ran. Polski kontratak zatrzymał Niemców. W nocy z 2 na 3 października dokonano przeorganizowania polskich jednostek. Obrona Serokomli została powierzona samodzielnemu batalionowi „Wilk” mjra Adama Wilczyńskiego, natomiast brygadzie kawalerii „Plis” pozycje w Hordzieży. 3 października od godzin rannych rozpoczęto polski ostrzał artyleryjski na pozycje niemieckie w Serokomli i Hordzieży, oraz na drogę z Serokomli do Adamowa. W tym samym czasie prowadzony był skoordynowany atak na Poznań i Charlejów (patrz dalej), którego niepowodzenie zmusiło generała Kleeberga do decyzji o przegrupowaniu wojsk w okolicy lasu gułowskiego, co w praktyce oznaczało przejście do działań typowo obronnych.

Jedne z ostatnich epizodów ostatniej bitwy kampanii 1939 r. także rozegrał się w Serokomli. 6 października około godziny 2.00 do budynku szkoły przybył generał Kleeberg z płk Łapickim, gdzie z generałem Otto i oficerem rozpoznawczym jego sztabu ppłk Fangohrem, ustalili warunki złożenie broni.

 

CO ZOBACZYĆ W SEROKOMLI?

 

·         Cmentarz wojenny w Serokomli

 

Na cmentarzu parafialnym znajduje się kwatera żołnierzy SGO „Polesie”, w której spoczywa 29 żołnierzy, w tym rtm. Marian Cyngott, dowódca 3 szwadronu 2 pułku ułanów grochowskich.  

 

Kwatera kleeberczyków w Serokomli

 10.      Konorzatka

 

·         Wycofanie się wojsk polskich w kierunku lasu gułowskiego celem przegrupowania zmusiło do obsadzenia stanowisk obronnych w Konorzatce wobec spodziewanego ataku niemieckiego od strony Serokomli. Rolę tą spełniać miały dwa bataliony piechoty wchodzące w skład Dywizji Kawalerii „ Zaza” Batalion „Olek” kpt. Aleksandra Rybnika bronił mostka na rzece Czarnej w pobliżu młyna (nieistniejący), oraz batalion „Wilk” mjra Adama Wilczyńskiego, który  bronił kilometrowego odcinka rzeki.  4 października oddziały polskie realizujące swe zadania w okolicach rzeki zostały zmuszone do odwrotu w kierunku Woli Gułowskiej. W starciu ranny został dowódca batalionu „Wilk” mjr Wilczyński. Obrona mostku w miejscowości była co prawda skuteczna, jednak przebieg innych starć groził oddziałom kpt. Rybnika okrążeniem co zmusiło dowódcę do podjęcia decyzji o odwrocie w kierunku Adamowa. Po opanowaniu wsi wojska niemieckie uderzyły z Konorzatki na dywizjon 5 Pułku Ułanów Zasławskich i zmusiły go do odwrotu w kierunku Woli Gułowskiej. Następnie skierowały działania w kierunku lasu Gułowskiego, gdzie zostały odparte 182 pp, wchodzący w skład 60 DP „Kobryń”, będący pod komendą ppłk. Franciszka Targowskiego. 5 października po zdobyciu Adamowa wojska niemieckie z 93 ppzmot kilkakrotnie próbowały zdobyć polskie pozycje w lesie obok Konorzatki, natrafiły tam na skuteczny opór 184 pp mjra Józefa Żeleskiego oraz 180 pp ppłk Franciszka Targowskiego. Z kierunku Konorztaki atakowały także Wolę Gułowską. walczące teren zaciekłych walk DK „Zaza” gen. Zygmunt Podhorskiego.

 

       11.      Adamów

 

• Po przegrupowaniu wojsk polskich 3 października działania na terenie Adamowa wyznaczone zostały 50 DP „Brzoza” płk Ottokara Brzozy- Brzeziny, któremu w korelacji z 60 DP, wyznaczono zadanie ataku nieprzyjaciela od północy. 5 X ok. godz. 8.00 Niemcy dużymi siłami przystąpili do ataku na Adamów obsadzony przez 180 pp mjra Franciszka Pająka. Szturm poprzedziła nawała artyleryjska niemieckiego 66 ppzmot, która wywołała liczne pożary i w znacznym stopniu zdezorganizowała polską obronę. Szczególnie dotknięta została nią Praga (południowa część miejscowości od strony Konorzatki. Niemiecka piechota wdarła się do centrum Adamowa gdzie doszło do walki wręcz. Wobec przewagi nieprzyjaciela pododdziały 180 pp wycofały się w stronę Gułowa. Działania niemieckie miały na celu całkowite zniszczenie 50 DP oraz brygady kawalerii „Plis” skupionej w lesie Gułowskim. Pomimo zdziesiątkowania 50 DP, podjęła jeszcze około godziny 14 desperacki atak na południowo- zachodnią część Adamowa, który jednak po godzinie załamał się. Od 2 do 4 października w budynku miejscowej szkoły znajdował się polski szpital polowy. Po zajęciu Adamowa przez Niemców w zajeździe w rynku vis a vis miejscowego kościoła został umiejscowiony punkt opatrunkowy.

 

CO ZOBACZYĆ W ADAMOWIE?

 

·         Cmentarz wojenny w Adamowie

Na cmentarzu parafialnym w Adamowie znajdują się trzy mogiły zbiorowe w których spoczywa 32 żołnierzy SGO „Polesie” w tym 10 nieznanych. Początkowo na mogile znajdowały się drewniane krzyże z hełmami poległych, następnie były to krzyże metalowe. Obecny kształt trzech mogił jest z początku tego stulecia.

 

·         Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza
w Adamowie

Na budynku Szkoły Podstawowej w Adamowie umiejscowiona jest tablica upamiętniająca miejsce lokalizacji szpitala polowego, podczas bitwy 1939 r. Aktu odsłonięcia tablicy w 1996 r. dokonał ostatni prezydent RP na uchodźctwie Ryszard Kaczorowski.

 

     12.      Gułów

 

• 5 października 2 i 10 pułki ułanów z BK „Plis” broniły  wylotów lasu gułowskiego. Szczególnie ciężkie walki miały miejsce na wzgórzu 170, o które walczyli żołnierze szwadronu ckm porucznika Zbigniewa Wroczyńskiego z 10 Pułku Ułanów Litewskich. Wsparte zostały na rozkaz pułkownika Eplera przez 183 pp dowodzony przez ppłk Władysława Seweryna. Ważnym punktem był nieistniejący dziś dworek. 4 października do obiektów folwarcznych z rozkazem ich utrzymania wycofali się spod Konorzatki żołnierze z batalionów „Wilk” i „Olek”. Podczas walk o Adamów do dworu wycofał się także 180 pp. Po kapitulacji 6 października odziały z Podlaskiej Brygady Kawalerii i Dywizji Kawalerii „Zaza”, składały w nim broń.

 

 

 

13.      Hordzieżka

 

 

• W miejscowości 2 października stacjonował 184 pp mjra Józefa Żeleskiego. W lesie gułowskim na wschód od Hordzieżki działał samodzielny batalion 179 pp majora Michała Bartuli. W ostatniej fazie bitwy w Hordzieżce mieściło się stanowisko dowodzenia 60 DP „Kobryń” pułkownika Adama Eplera. 5 października przy silnym użyciu artylerii na wieś z kierunku wschodniego natarły lewoskrzydłowe pododdziały niemieckiej 13 DPZmot. Zamiarem agresorów było wyjście na tyły walczącej pod Wolą Gułowską 60 DP. Niemiecki atak został odparty przez BK „Plis”, przy wsparciu 183 pp. W ostatniej fazie bitwy we wsi zorganizowano prowizoryczny szpital polowy. Hordzieżka była miejscem wydania przez gen. Kleeberga  słynnego ostatniego rozkazu do żołnierzy. Pomimo decyzji o kapitulacji wieś ostrzeliwana była z broni artyleryjskiej w nocy z 5 na 6 października.

 

 

·        

   CO ZOBACZYĆ W HORDZIEŻCE?

 

·            Kamień upamiętniający miejsce wydania ostatniego rozkazu 5 października 1939 r.

 

Przy budynku szkoły w Hordzieżce znajduje się kamień upamiętniający miejsce wydania ostatniego rozkazu. Do naszych czasów nie zachowała się chata, w której generał wydał tą odezwę, kończącą kampanię polską 1939 r.

 

       14.       Krzywda

 

·         W budynku stacji kolejowej w drugiej fazie walk znajdował się sztab SGO „Polesie”. 4 października o godzinie 20, generał Kleeberg przeprowadził tam odprawę z dowódcami związków taktycznych. Podał na niej plan bitwy na następny dzień i zadania dla poszczególnych dywizji i BK, których głównym celem było rozbicie 13 DP Zmot. 5 października stacja była miejscem odprawy parlamentariuszy – ppłka Tadeusza Śmigielskiego oraz ppłka Kazimierza Gorzkowskiego, wysyłanych do sztabu niemieckiej 13 DPZmot. w sprawie kapitulacji SGO „Polesie”.

 

           15.      Radoryż Kościelny

 

 

 

• 5 października 5 Pułk Ułanów Zasławskich ppłk Jerzego Andersa (brat Władysława Andersa) zatrzymał walką pod miejscowością poddział 71 ppzmot. wchodzącego w skład 29 DPZmot generała Lemelsena. Dywizja niemiecka od strony Żelechowa docierała na teren bitwy, przychodząc z odsieczą toczącej krwawe walki 13 DPZmot. Pomimo odparcia ataku przez siły polskie, oddziały niemieckie pozostawały w okolicy Radoryża, próbując pojedynczymi atakami poprawiać swoje pozycje i szykując się do natarcia, który miał nastąpić 6 października.

 

CO ZOBACZYĆ W RADORYŻU KOŚCIELNYM?

 

·         Cmentarz parafialny w Radoryżu Kościelnym

 

Na miejscowym cmentarzu, znajdującym się obok kościoła parafialnego kwatera 8 poległych żołnierzy Samodzielnej Grupy „Polesie”, walczących w ramach Dywizji Kawalerii „Zaza”, Dywizji Piechoty „Brzoza” i Podlaskiej Brygady Kawalerii.

 

      16. Stara Wróblina

 

• 5 października 15 i 71 ppzmot. z 29 DPZmot zaatakował stacjonujące tam szwadrony 9 Pułku Strzelców Konnych im. Kazimierza Pułaskiego dowodzony przez płk Tadeusza Antoniego Falewicza i wchodzący w skład Podlaskiej Brygady Kawalerii. Do godzin wieczornych, kiedy zapadła decyzja o kapitulacji zaciekłe walki toczyły 1 szwadron rtm. Władysława Robaka, 2 szwadron pro. Zygmunta Tucewicza oraz szwadromn ckm rtm. Walentego Pietrzaka.

 

17. Wróblina Nowa

 

• 5 października zabudowania tej miejscowości zostały podpalone przez poddział 15 ppzmot., który ostrzeliwał także 9 Pułk Strzelców Konnych broniący się w lesie oraz Dywizjon Kawalerii KOP „Niewirków” mjra Wacława Kryńskiego. Niemieckie próby okrążenia oddziałów zmusiły Kryńskiego, do prośby o wsparcie batalionem piechoty. Niestety na skutek utraty zdolności bojowej przez 50 DP, gen. Kleeberg musiał odmówić.

 

18.  Szczałb

 

•  4 października 2 batalion 180 pp dowodzony przez kpt. Władysława Turskiego obsadził Szczałb, gdzie przyjął pozycje obronne. W dniu 5 października wieś była miejscem koncentracji zdziesiątkowanych 178 i 180 pp  z 50 DP „Brzoza”, która działając dodatkowo w dużym rozproszeniu z minuty na minutę traciła zdolności bojowe.

 

• 19.  Burzec

·     

 

• 5 października na skutek natarcia niemieckiego 33 pzmot w rejonie Burca i Bystrzycy, 5 kompania 2 batalionu 179 pp porucznika Romualda Nowickiego z 50 DP „Brzoza” wycofała się w rejon Burca, a 4 kompania, którą dowodził kapitan Aleksander Schottek przeszła do obrony wzgórza nad Burcem. Dowodzący 2 batalionem kapitan Adolf Boratyński kazał wycofać swój oddział na Krzywdę, tym samym umożliwiając wejście nieprzyjacielowi na tyły 178 i 180 pp. W tym samym czasie zawiązał się kontakt ogniowy pomiędzy poddziałami 33 ppzmot. i 178 pp. pułkownika Władysława Deca. Decyzją dowódcy 50 DP pułkownika Ottokara Brzozy- Brzeziny ok. godz. 13 z Burca rozpoczęto próbę kontruderzenia na Adamów scalonymi w jeden batalion siłami, które jednak załamało się na skutek silnego ognia niemieckiego i braku wsparcia ze strony polskiej artylerii. Batalion został zmuszony do odwrotu okolice Orlego Gniazda i Dębowicy.

 

CO ZOBACZYĆ W BURCU?

·         Zbiorowa mogiła i płyta pamiątkowa żołnierzy 50 DP, ufundowana w 40 rocznicę bitwy w roku 1979.

 

 

   20.  Wola Burzecka

 

• 4 października miejscowość była miejscem działań zwiadowczych 2 batalionu 179 pp kpt. Boratyńskiego, które prowadził rozpoznanie w kierunku Wola Burzecka- Krzywda. 5 października przez wieś przechodziło kontruderzenie na Adamów (zobacz wyżej Burzec). Po kapitulacji SGo „Polesie” w dniu 6 października wieś była jednym z punktów składania broni przez 50 DP „Brzoza”.

 

21.  Wojcieszków

 

• Na skutek decyzji o przegrupowaniu sił SGO „Polesie” po zakończeniu pierwszej fazy bitwy 4 października 178 pp ppłk. Deca dotarł do Wojcieszkowa, kierując się na Burzec. W miejscowości tej w dniu 5 października 2 batalion 179 pp i 178 pp z 50 DP „Brzoza” walczył z niemieckim 33 ppzmot, który przystąpił do ataku na wieś po opanowaniu przez wojska niemieckie Adamowa. Na pozycje nieprzyjaciela nieudaną próbę kontruderzenia przy słabym wsparciu artyleryjskim podjął 178 pp. Po załamaniu się kontrataku na pozycje  w rejonie Wojcieszkowa i Glinnego rozbite bataliony wycofały się w kierunku Krzywdy.

 

CO ZOBACZYĆ W WOJCIESZKOWIE?

 

·         Na cmentarzu parafialnym w Wojcieszkowie spoczywa  18 żołnierzy SGO „Polesie” w tym 7 nieznanych z imienia i nazwiska. W okolicy kwater kleeberczyków znajduje się także grób Marii z Babskich Sienkiewiczowej, żony polskiego noblisty.

 

 

Zbiorowa mogiła żołnierzy SGO „Polesie” w Wojcieszkowie

             22.  Wola Gułowska, Turzystwo 

 

• W dniach 4-5 października Wola Gułowska i Turzystwo były centralnym ogniskiem walk SGO „Polesie”. Niemiecka 13 DPzmot swym prawym skrzydłem podeszła pod Adamów, zaś lewym zaatakowała BK "Plis" w rejonie Woli Gułowskiej. Z powodu wycofania się pod las gułowski dwóch batalionów piechoty ("Wilk" i "Olek"), będących w składzie DK "Zaza", natarcie niemieckie doszło do cmentarza w Woli Gułowskiej, który przekształcili Niemcy w bardzo silny punkt oporu. Do nocy kawaleria nie zdołała wyrzucić nieprzyjaciela z cmentarza, pomimo kilkukrotnych ataków. Batalionów piechoty nie można było użyć w walce z powodu braku bagnetów na karabinach. Natarcie na prawe skrzydło zostało bez większej trudności odparte przez 182 pp dowodzony przez ppłk. Targowskiego. Szczególne ostre walki toczyły się o cmentarz i klasztor, który trzykrotnie przechodził z rąk do rąk. Najdłużej zmagania toczył 184 pp mjra Józefa Żeleskiego wsparty 3 – działową baterią haubic 100 mm kpt. Zbigniewa Nowakowskiego. Kiedy otrzymał wsparcie  samodzielnego batalionu 179 pp mjra Michała Bartuli klasztor, kościół i cmentarz znalazły się w polskich rękach.

 

CO ZOBACZYĆ W WOLI GUŁOWSKIEJ I TURZYSTWIE?

 

·         Muzeum Czynu Bojowego Kleeberczyków w Woli Gułowskiej

 

Placówka wchodzi w skład Domu Kultury- Pomnik Czynu Bojowego Kleeberczyków w Woli Gułowskiej. Zgodnie z ideą założycieli jest on „żywym” pomnikiem poświęconym ostatnim żołnierzom kampanii 1939 r.

Początków muzeum należy szukać w szkolnej izbie      pamięci, w której przez ponad 30 lat zbierano i gromadzono pamiątki wojenne. Po oddaniu do użytku Domu Kultury w roku 1989 r. muzeum zostało przeniesione w jego mury. To tu, na powierzchni około 200 m² pokazywane są przedmioty tematycznie związane z wojną obronną ’39 roku. Przy czym szczególną uwagę zwracam szlak bojowy SGO „Polesie”. Wśród wielu bardzo cennych eksponatów na uwagę zasługuje bandera Flotylii Pińskiej oraz „Srebrna Lanca” – nagroda przechodnia 3 Pułku Szwoleżerów Mazowieckich. Oprócz wyżej wymienionych dużym zainteresowaniem cieszą się elementy umundurowania i wyposażenia Wojska Polskiego oraz wojsk niemieckich i sowieckich, dokumenty, zdjęcia, pamiątki osobiste żołnierzy, a także oporządzenia końskie, w tym siodła, ogłowia, strzemiona, munsztuki itp. Warta obejrzenia jest też broń palna i jej elementy, bagnety, szable, łuski, a nawet lance ułańskie.

Od 2014 roku muzeum zmieniło swoje oblicze i stało się jedną z najnowocześniejszych placówek tego typu w tej części Polski. Dzięki zastosowanym multimediom można poczuć atmosferę tamtych dni. Usłyszeć i dotknąć historii. Zwiedzający mogą przejść przez pełny szlak bojowy, zaczynając od września 1939 r. poprzez akt kapitulacji, aż po sugestywny memoriał. Różnorodność przestrzeni, atmosfery i bodźców ma na celu wprowadzenie obserwatora w świat bohaterów kampanii wrześniowej. Zmobilizowanie wszystkich zmysłów pozwala poznać dogłębnie to, co było w duszy każdego z walczących o wolną Polskę. System multimedialny i nagłośnieniowy pozwolił nam na dostosowanie pokazu do grupy wiekowej, językowej czy niepełnosprawnej zwiedzających.

 

  Sala sztabowa Muzeum w Woli Gułowskiej

 

              

Sala sztabowa Muzeum w Woli Gułowskiej-
portret generała Kleeberga

 

 

 Zbrojownia w Muzeum

 

Sala- Twierdza Brzeska

 

·         Sanktuarium Matki Bożej Patronki Żołnierzy Września w Woli Gułowskiej

• Z powstaniem Sanktuarium Matki Bożej Patronki Żołnierzy Września wiąże się legenda, wedle której, pewnej wieśniaczce z Woli Gułowskiej objawiła się Matka Boska. Maryja życzyła sobie, by ówczesny właściciel tej miejscowości – Hieronim Rusiecki – wystawił kaplicę. I tak oto w 1549 r., w miejscu, w którym do tej pory znajdował się krzyż stanęła drewniana świątynia. Niespełna 85 lat później, kolejny właściciel Woli Gułowskiej, Ludwik Krasiński, ufundował wsi klasztor oo. Karmelitów, którzy oprócz posługi duszpasterskiej mieli pełnić funkcję misyjną wobec szerzącego się wtedy protestantyzmu i prawosławia.

 Sanktuarium Matki Bożej- Patronki Żołnierzy Września w Woli Gułowskiej 

Świątynia została wybudowana na planie prostokąta, a architektura wnętrza prezentuje klarowny układ trójnawowy – bazylikowy. Budynek ma charakter orientowany, czyli prezbiterium jest skierowane w kierunku wschodnim. Od północy można zobaczyć przylegającą kaplicę i zakrystie, które są datowane na przełom XVII i XVIII stulecia. W XVIII w. dobudowano dwuwieżową fasadę. Nad głównym wejściem rzuca się w oczy duże okno ozdobione witrażem z krzyżem. Tuż pod nim mieści się niewielkich rozmiarów balkon. Świątynia mogła się kiedyś poszczycić siedmioma ołtarzami, lecz do naszych czasów zachowały się jedynie cztery.
Dzięki wizerunkowi Matki Bożej trzymającej na ramionach Dzieciątko Sanktuarium zyskało sławę na terenie całej Polski. O cudowności tego obrazu świadczy duża ilość udokumentowanych uzdrowień.5 września 1982 r. odbyła się koronacja tegoż płótna, a Matce Boskiej Gułowskiej nadano tytuł Patronki Żołnierzy Września, ze względu na to, że była Ona świadkiem walk toczonych na tych terenach w 1939 r. To wszystko sprawia, że turyści po dziś dzień dość licznie odwiedzają Wolę Gułowską, by przed obliczem Najświętszej Panienki prosić o potrzebne łaski.
Będąc wewnątrz Świątyni warto zwrócić uwagę na wizerunek Chrystusa Ukrzyżowanego, znajdujący się na ołtarzu bocznej kaplicy. Sposób w jaki jest wykonany może świadczyć o późnośredniowiecznej architekturze.
W prawej nawie kościoła zobaczymy zabytkową replikę Matki Bożej Białynickiej, koronowany w 1756 r.
Dodatkową atrakcją dla turystów są podziemia sanktuarium ze źródełkiem. Ciąg korytarzy sklepionych kolebkowo doprowadzi zwiedzających do głębokich wnęk i krypt, gdzie w jednej z nich można zobaczyć drewnianą trumnę wspartą na ludzkich czaszkach i piszczelach.

 

Podziemia klasztoru

 

  ·         Cmentarz w Turzystwie

 

Na cmentarzu parafii Wola Gułowska znajdującym się w Turzystwie znajduje się kwatera, w której spoczywa  83 żołnierzy SGO „Polesie”. Spoczywający tam żołnierze zginęli m.in. na terenie Woli Gułowskiej, Turzystwa, Lipin oraz Lasu Gułowskiego. Cmentarz podczas bitwy był silnym punktem oporu i kilkukrotnie przechodził z rąk do rąk. Jest on miejscem corocznych uroczystości patriotycznych.  

 

 Brama Główna cmentarza

 

 

 

Kwatera poległych żołnierzy SGO „Polesie”

 

• Obelisk upamiętniający miejsce śmierci Zbigniewa Szweycera.

 

Ten pochodzący z rodziny ziemiańskiej w Łasku (województwo łódzkie) niespełna 19- letni żołnierz, walczący w 2 Pułku Ułanów Grochowskich zginął w dniu 4 października. Był najmłodszym kawalerzystą jaki zginął w bitwie.

 

     23.  Turzystwo- dwór

 

• W dworku znajdował się sztab Dywizji Kawalerii „Zaza” a w zabudowaniach gospodarczych szpital polowy. W okolicach Lipin w nocy z 3 na 4 października ześrodkowały się pododdziały 3 pułku szwoleżerów, 4 dywizjonu artylerii konnej wraz ze sztabem Brygady Kawalerii „Edward” płka Edwarda Milewskiego. Ich zadaniem było zamknięcie kierunku Ryki – Krzywda i ubezpieczenia 60 DP od południa. 6 października o godz. 2.00 rozpoczęła się w dworku ostatnia narada gen. Zygmunta „Zazy” Podhorskiego z dowódcami podległych brygad i pułków kawalerii. W naradzie uczestniczył również były dowódca SGO „Narew” gen. Czesław Młot – Fijałkowski.

 

 

CO ZOBACZYĆ W TURZYSTWIE?

 

·         Pomnik przed dworem

 

Na skrzyżowaniu drogi w kierunku Lipin, przy dworze znajduje się pomnik poświęcony wydarzeniom, które się tam rozegrały. Na monument składa się kapliczka oraz tablica, ufundowana w 2001 r.

 

24.  Leśniczówka „Ofiara”

 

• Znajdująca się w na skraju lasu oddalona około 1 km od Turzystwa i Lipin leśniczówka. Znajdował się tam sztab 60 DP, główny punkt opatrunkowy, w okolicach rozlokowane były 182 i 183 pp. Z tego rejonu wychodziły polskie ataki. Przy istniejącym krzyżu było pierwotne miejsce pochówku mjra Bartuli oraz kilkunastu żołnierzy. Po wojnie zostali ekshumowani i przeniesieni na cmentarz w Turzystwie.

 

CO ZOBACZYĆ W LEŚNICZÓWCE „OFIARA”

 

·         Pomnik upamiętniający miejsce śmierci mjr Michała Bartuli i ruiny leśniczówki.

 

Major Bartula był dowódcą Samodzielnego Batalionu 179 Pułku Piechoty wchodzącego w skład 60 Dywizji Piechoty „Kobryń”. Zginął 5 października w ostatnim dniu bitwy. Kilkanaście metrów dalej znajdują się pozostałości leśniczówki, która nie zachowała się do naszych czasów.

Ruiny gajówki Ofiara

 

25.  Lipiny

 

• Z rejonu Lipin 5 października, dowódca DK „Zaza” gen. Zygmunt Podhorski, skierował do dworu w Gułowie Brygadę Kawalerii „Plis”, celem wzmocnienia walczących tam batalionów „Wilk” i „Olek”. Z kierunku tej wsi skutecznie zaatakował Helenów i wyparł stacjonujących tam Niemców 182 pp., dowodzony przez ppłk Franciszka Targowskiego. W godzinach wieczornych, kiedy rozgrywały się ostatnie akordy bitwy do lasku w Lipinach dotarł 3 Pułk Strzelców Konnych ppłk Jana Małysiaka, który 6 października próbował przebijać się pod Kalinowym Dołem.

 

 

26.  Helenów

 

• W dniach 4-5 października 182 pp ppłka Franciszka Targowskiego wsparty 3-działową baterią haubic 100 mm kapitana Tadeusza Jabłońskiego toczył o Helenów krwawe walki. Wyjątkowo ciężkie straty poniósł wchodzący w skład 182 pułku piechoty batalion marynarzy dowodzony przez komandora ppor. Stefana Kamińskiego a w jego składzie kompanie 1 – kapitana Jerzego Wojciechowskiego oraz 2 - kapitana Lucjana Mariana Rabendy. Z walk o Helenów pochodzi bandera flotylli pińskiej, która ocalała w trakcie kapitulacji i została przekazana miejscowej ludności. Bandera po wojnie prezentowana była podczas uroczystości patriotycznych, aktualnie jest ona częścią ekspozycji Muzeum Czynu Bojowego Kleeberczyków w Woli Gułowskiej.

CO ZOBACZYĆ W HELENOWIE

 

Cmentarz poległych żołnierzy

Jest tu pochowanych 28 żołnierzy SGO Polesie, głównie z Flotylli Pińskiej. We wrześniu 1939 roku nastąpiła reorganizacja batalionów morskich. Marynarze z flotylli weszli w skład 182 Pułku Piechoty z 60 Dywizji Piechoty, jako 3 batalion „morski”.  Po zaciętej walce 5 października polskim oddziałom udało się zdobyć wieś. Od 1940 r. na mogile, zmieniały się 3 tablice, ostatnią w 2014 r. ufundował Związek Piłsudczyków RP.

 

Cmentarz poległych Helenowie

 Współczesna tablica na mogile żołnierzy w Helenowie. Odsłonięta
4 października 2014 r. Inicjatorem jej powstania był Związek Piłsudczyków RP, oraz prof. Daniel Duda kapitan żeglugi wielkiej
i prezes Polskiego Towarzystwa Nautologicznego.

 

   27.  Niedźwiedź

 

•  W rejonie Niedźwiedzia w dniu 5 października swoje działania prowadziła Brygada Kawalerii „Edward”pułkownika Edwarda Milewskiego. Późnym popołudniem polscy żołnierze z 183 pp ppłk Władysława Seweryna zajęli miejscowość i rozpoczęli przygotowania do dalszych działań. Zostały one przerwane rozkazem o kapitulacji.

 

·        28.  Budziska

·  

• Wieś w dniu 5 października była miejscem walk i działań taktycznych 182 pp i brygady kawalerii „Edward” płk Edwarda Milewskiego. Po odrzuceniu natarcia 3 batalionu 66 pzmot w kierunku Helenowa, 182 pp przeszedł do ataku, który doprowadził do zajęcia Budzisk przez wojska polskie.

 

   29.  Charlejów

 

• 5 października pułkownik Edward Milewski z Brygadą Kawalerii „Edward”, próbował przez Charlejów uderzyć na Serokomlę. Około godziny 21, pomimo silnego ostrzału artyleryjskiego, udało się opanować miejscowość.

 

 

   30.  Poznań

 

• Realizując uderzenie na Serokomlę w godzinach przedwieczornych 1 szwadron 3 pszwol i 2 szwardon 1 pułku wchodzący w skład Brygady Kawalerii „Edward” opanowali miejscowość. W wyniku ataku udało się zniszczyć stanowiska niemieckiej artylerii i obsługi ckm.

 

  31.  Kalinowy Dół

 

• Na obrzeżach dzisiejszej gminy Adamów i powiatu łukowskiego padły ostatnie strzały w walce regularnych oddziałów Wojska Polskiego w kampanii 1939 r. Dnia 6 października żołnierze 3 pułku strzelców konnych usiłujący wydostać się z okrążenia wpadli w niemiecką zasadzkę. W jej wyniku resztki pułku rozproszyły się. Dowódca z częścią żołnierzy dostał się do niewoli. Przebiły się jedynie dwie grupy: jedna w sile około półtora szwadronu, dotarła do Baranowa, druga, z zastępcą dowódcy pułku oraz piętnastu żołnierzy, osiągnęła Kosiny. Obie grupy rozwiązały się około 12 października.

 

 

CO ZOBACZYĆ W KALINOWYM DOLE?

 

• W środku miejscowości znajduje się krzyż i tablica poświęcona żołnierzom poległym z 3 Pułku Strzelców Konnych. Corocznie podczas uroczystości rocznicowych odbywa się tam apel poległych.

 

 

        32.  Grabów Szlachecki

 

• W ostatnim dniu bitwy w miejscowości współdziałały 3 Pułk Strzelców Konnych im. S. Czarnieckiego z Dywizją Kawalerii „Zaza’, które kilkakrotnie odpierały niemieckie patrole rozpoznawcze. Wieczorem 5 października oddziały polskie zostały wyparte do lasów na północ od Grabowa Szlacheckiego, skąd idąc przez Kalinowy Dół podjęły próbę przebicia się.